بررسی نقش سازندهای آهکی ارتفاعات جغتای در تامین آب آینده شهرستان سبزوار

چکیده : در مناطق خشک و نیمه خشک، آب به عنوان مهمترین عنصر، نقش حیاتی در شکل گیری و بقای سیستم های طبیعی، اقتصادی و اجتماعی دارد، بنابراین بررسی و شناخت منابع آب سطحی و زیرزمینی در این مناطق بسیار حائز اهمیت است.ارتفاعات جغتای در شمال شرق ایران به موازات رشته البرز شرقی، آلاداغ - بینالود در شمال زون ساختمانی ایران مرکزی واقع شده است.هدف از تحقیق حاضر، شناسایی پتانسیل منابع آب موجود در سازندهای آهکی ارتفاعات جغتای و تعیین حجم آن می باشد. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از طریق مطالعه نقشه های زمین شناسی، نقشه توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای و آمارنامه ها و گزارشات سازمانها جمع آوری و جهت پردازش اطلاعات از نرم افزارهای spss و excel و arc gis استفاده شده است. وسعت سازندهای آهکی در کل ارتفاعات مورد مطالعه 89 کیلومترمربع می باشد که در حدود 5/0 درصد از کل مساحت منطقه مورد مطالعه است. این سازندها بیشتر در جنوب زرقان، جنوب زمند، جنوب گفت، ارتفاعات جنوب طبس، جنوب افچنگ و بلندیهای اطراف سنگ سفید دیده می شوند. منابع آب زیرزمینی این سازندها شامل 68 دهنه چشمه با متوسط آبدهی 5 لیتر در ثانیه و برداشت سالیانه 5 میلیون مترمکعب است و 70 رشته قنات با متوسط آبدهی 5/1 لیتر در ثانیه و میزان برداشت سالیانه 6 میلیون مترمکعب می باشد. بنابراین منابع آب زیرزمینی موجود در سازندهای آهکی منطقه فقط 8/10 درصد از کل منابع آب زیرزمینی ارتفاعات را به خود اختصاص داده است. نتیجه تحقیق حاضر بیانگر آن است که مهمترین عوامل موثر در فرآیند کارستی شدن سازند های آهکی مورد مطالعه عبارتند از : 1-پایین بودن متوسط در جه حرارت سالیانه در ارتفاعات که معادل 87/9 درجه سانتی گراد می باشد. 2-عملکرد گسل های منطقه در لایه های آهکی کرتاسه و خرد شدگی حاصل از آنها مهمترین عامل تکتونیکی در تشکیل کارست محسوب می شودو به همین دلیل می توان چشمه های زیادی را در محل تلاقی گسل ها و شکستگی ها مشاهده نمود. 3- تخلخل در سازند های آهکی ،که اکثراً از نوع تخلخل ثانویه است و در نتیجه ی فشار نیروهای تکتونیکی در منطقه ایجاد می شود. 4- فضاهای خالی موجود در این سازند ها که از نوع فضاهای خالی درزی با منشاء تکتونیکی می باشند مانند انواع درزه ها ، شکستگی ها و گسل ها